Thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng nhanh nhưng không bền vững

Nhĩ Anh

Thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục gih nhận sự phát triển mạnh mẽ với ước tính tốc độ tăng trưởng của lĩnh vực này năm 2023 tăng trên 25% so với năm trước và đạt 25 tỷ USD. Trong đó, quy mô bán lẻ hàng hoá trực tuyến đạt 17,3 tỷ USD...Tuy nhiên, tương phản với sự tăng trưởng nhanh về quy mô là tính không bền vững...

Báo cáo Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam (EBI 2024) được Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam đưa ra tại Diễn đàn toàn cảnh Thương mại điện tử Việt Nam 2024 ngày 25/4 nhận xét: tốc độ tăng trưởng này cao hơn nhiều so với bức tranh tổng thể của nền kinh tế. Thương mại điện tử chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng, cao hơn mức 8,5% của năm 2022. Trong đó, tỷ lệ bán lẻ hàng hoá trực tuyến so với tổng mức bán lẻ hàng hoá khoảng 8,8%, cao hơn tỷ lệ tương ứng 7,2% của năm 2022.

THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VIỆT NAM ĐẠT 25 TỶ USD

Trong bối cảnh kinh tế thế giới và Việt Nam gặp nhiều khó khăn, lĩnh vực thương mại điện tử nước ta tiếp tục phát triển mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng trên 25% và đạt quy mô trên 25 tỷ USD.

Sự phát triển nhanh của thương mại điện tử gắn liền với sự tăng trưởng của nhiều lĩnh vực liên quan. Trong vài năm gần đây dịch vụ thanh toán và hoàn tất đơn hàng tăng trưởng nhanh chóng với công nghệ hiện đại đã góp phần thúc đẩy thương mại điện tử nói chung và bán lẻ trực tuyến phát triển mạnh mẽ. Hoạt động xuất khẩu trực tuyến hình thức doanh nghiệp tới người tiêu dùng cuối cùng bước sang giai đoạn mới.

Theo báo cáo, tính đến cuối năm 2023, thanh toán không dùng tiền mặt đạt khoảng 11 tỷ giao dịch, tăng gần 50% so với năm 2022. Tổng giá trị giao dịch đạt hơn 200 triệu tỷ đồng. Trong đó, thanh toán qua Internet đạt gần 2 tỷ giao dịch, với giá trị đạt trên 52 triệu tỷ đồng, tăng hơn 56% về số lượng và 5,8% về giá trị so với năm 2022;

Thanh toán qua kênh điện thoại di động đạt hơn 7 tỷ giao dịch với giá trị đạt hơn 49 triệu tỷ đồng, tăng hơn 61% về số lượng và gần 12% về giá trị;

Thanh toán qua phương thức QR code đạt gần 183 triệu giao dịch, với giá trị đạt hơn 116 nghìn tỷ đồng, tăng gần 172% về số lượng và hơn 74% về giá trị so với năm trước.

Đến hết năm 2023 có gần 27 triệu tài khoản thanh toán được mở bằng phương thức điện tử (eKYC) đang hoạt động và 12,9 triệu thẻ đang lưu hành phát hành bằng eKYC. Số lượng ví điện tử đang hoạt động là 36,2 triệu ví và chiếm 63,2% trong tổng số gần 57,3 triệu ví điện tử đã được kích hoạt, với tổng số tiền trên các ví này là gần 3 nghìn tỷ đồng.

Sau hai năm thí điểm, Mobile Money có mức tăng trưởng tốt, đến cuối năm 2023 số lượng tài khoản đăng ký gần 6 triệu, trong đó gần 70% là tài khoản đăng ký ở vùng sâu, vùng xa, vùng hải đảo; tổng số lượng giao dịch khoảng 47 triệu, tổng giá trị giao dịch trên 2,4 nghìn tỷ đồng.

Theo Hiệp hội Thương mại điện tử, sự tăng trưởng của thương mại điện tử năm 2023 gắn liền với sự phát triển cả về quy mô và chất lượng của dịch vụ hoàn tất đơn hàng và giao hàng chặng cuối.

Năm 2023 nhiều doanh nghiệp đã đầu tư khá lớn, ứng dụng công nghệ cao vào các trung tâm hoàn tất đơn hàng. Xuất hiện mô hình trung tâm hoàn tất đơn hàng quy mô vừa chuyên phục vụ nhóm khách hàng nhỏ lẻ tại trung tâm các thành phố lớnnhư Fulfillment Hub của Swifthub hoặc N&H Logistics tại TP. Hồ Chí Minh.

Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam cho rằng những xu thế này sẽ thúc đẩy ḍich vụ hoàn tất đơn hàng ngày càng phát triển trong những năm tới. Hai nền tảng thương mại điện tử hàng đầu tại Việt Nam đã khai trương trung tâm phân loại hàng hoá công nghệ cao.

Thị trường giao hàng chặng cuối của Việt Nam trở nên sôi động hơn với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp. Theo báo cáo của Allied Market Research, thị trường dịch vụ chuyển phát nhanh Việt Nam đạt giá trị 0,71 tỷ USD vào năm 2021 và ước tính sẽ tăng lên mức 4,88 tỷ USD vào năm 2030, đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm 24,1% trong giai đoạn 2022- 2030.

Ngoài ra, xu hướng doanh nghiệp chuyển phát nhanh nước ngoài đầu tư trực tiếp tăng lên rõ rệt. Thị trường giao hàng chặng cuối chứng kiến mức độ cạnh tranh cao về giá thành và chất lượng ḍich vụ .

Lĩnh vực thương mại điện tử phát triển nhanh cùng với sự gia tăng trong giao hàng B2C và tốc độ phát triển trong các dịch vụ thương mại quốc tế là một trong những yếu tố thúc đẩy sự tăng trưởng của thị trường.

THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VIỆT NAM THIẾU TÍNH BỀN VỮNG

Cũng theo báo cáo, thương mại điện tử xuyên biên giới đã trở thành một xu hướng tất yếu. Theo đó, hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới hay xuất nhập khẩu trực tuyến đã ngày càng phổ biến ở Việt Nam.

Từ khi đại dịch Covid-19, hình thức giao dịch xuất khẩu trực tuyến giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B) gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, hình thức giao dịch xuất khẩu trực tuyến giữa doanh nghiệp với người tiêu dùng (B2C) lại tăng trưởng mạnh.

Theo ước tính của Access Partnership với việc triển khai xuất khẩu như vài năm gần đây của các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, kim ngạch xuất khẩu năm 2027 sẽ đạt 5,5 tỷ USD. Nhưng với kịch bản triển khai đồng bộ và mạnh mẽ của cả doanh nghiệp và các bên liên quan, con số này sẽ là 13 tỷ USD vào năm 2027.

Tương phản với sự tăng trưởng nhanh về quy mô là tính không bền vững của thương mại điện tử Việt Nam. Những yếu tố chính của sự không bền vững là khoảng cách số, nguồn nhân lực số và môi trường.

Còn theo Amazon, trong vòng 12 tháng tính đến ngày 31/08/2023, các đối tác bán hàng Việt Nam trên Amazon đã đạt được những kết quả vững chắc với 17 triệu sản phẩm của doanh nghiệp Việt đã được bán ra cho khách hàng Amazon trên khắp thế giới, tăng cường sự hiện diện của hàng hóa Việt Nam trên toàn cầu. Giá trị xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam bán hàng trên Amazon tăng 50%. Hàng nghìn doanh nghiệp Việt nắm bắt cơ hội kinh doanh toàn cầu với Amazon, số lượng đối tác bán hàng Việt Nam qua Amazon tăng 40%.

Có thể thấy, thương mại điện tử Việt Nam trong thời gian qua đã có sự tăng trưởng nhanh chóng về quy mô. Tuy nhiên, Hiệp hội Thương mại điện tử cũng chỉ ra tính không bền vững của thương mại điện tử Việt Nam như khoảng cách số, nguồn nhân lực số và môi trường.

Trên thực tế, khoảng cách phát triển thương mại điện tử giữa hai thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh với 61 địa phương khác rất lớn. Cùng với đó, nguồn nhân lực chất lượng cao được đào tạo chính quy ở các trường đại học chưa đáp ứng nhu cầu và thương mại điện tử gây tác động ngày càng xấu tới môi trường.

Báo cáo cũng chỉ ra, TP. Hồ Chí Minh tiếp tục dẫn đầu về xếp hạng Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam năm 2024 với 87 điểm. Đứng thứ hai là Hà Nội với 84,3 điểm. Đứng thứ ba trong bảng xếp hạng là Bình Dương với 51,3 điểm và cũng có khoảng cách rất xa so với Hà Nội lên tới 33 điểm.

Điểm trung bình của Chỉ số năm nay là 23,1 điểm. Khoảng cách về thương mại điện tử giữa hai trung tâm kinh tế là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh với các tỉnh, thành còn lại là rất lớn. Khoảng cách giữa các tỉnh, thành xếp đầu Chỉ số là TP. Hồ Chí Minh so với tỉnh, thành thấp nhất trong bảng xếp hạng của 58 tỉnh, thành là 76,4 điểm.

Báo cáo năm nay tiếp tục chỉ ra sự cần thiết phải triển khai các chính sách và giải pháp nhằm giải quyết các vấn đề trên. Đồng thời kiến nghị các cơ quan quản lý nhà nước cần đánh giá hiện trạng, ban hành chính sách và pháp luật thúc đẩy hoạt động xuất khẩu trực tuyến, công nghệ giáo dục (EdTech) và công nghệ y tế (HealthTech).

Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam cho rằng trong giai đoạn 10 năm tiếp theo 2026– 2030, song song với việc duy trì tốc độ tăng trưởng cao, Việt Nam cần xây dựng tầm nhìn phát triển thương mại điện tử bền vững. Những yếu tố quyết định tới thành công của lĩnh vực này bao gồm thu hẹp khoảng cách số giữa các địa phương, phát triển nguồn nhân lực số chất lượng cao, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trực tuyến, tận dụng các cơ hội từ xuất khẩu trực tuyến và giảm tác động tiêu cực tới môi trường.